با «لیلک» فارسی را درست بنویسیم

خیلی خوشبختم که امروز می‌توانم پس از ماه‌ها تلاش از لیلک رونمایی کنم: اولین غلط یاب فارسی مبتنی بر قواعد دستوریِ زبان فارسی.
از این پس در مرورگر گوگل کروم، کاربران فارسی زبان قادر خواهند بود متون تایپی خود را با کمک غلط یاب فارسی «لیلک» تصحیح کنند.
این کار پس از مدتها مکاتبه با شرکت گوگل و تغییراتی در کد منبع این مرورگر امکان پذیر شد. تا پیش از این افزونه «لیلک» قابل نصب بر روی مرورگر موزیلا فایرفاکس و برنامه محبوب اوپن آفیس بود.
بر این بودم تا پیش از افزوده شدن آن به مرورگر «کروم» از اعلام رسمی آن خودداری کنم. کاری کوچک برای پاسداشت زبان شیرین پارسی.
و اما «لیلک» چیست؟


لیلک چیست؟
به زبان خیلی ساده لیلک یک غلط یاب فارسی است که به راحتی بر روی مرورگرهای اینترنتی «گوگل کروم» و «موزیلا فایرفاکس» نصب می‌شود. این برنامه همچنین بر روی برنامه «اوپن آفیس» نیز قابل نصب است. برنامه «اوپن آفیس» نرم‌افزاری «متن باز» و رایگان محصول شرکت «آپاچی» است که رقیبی برای مجموعه «آفیس» شرکت «مایکروسافت» می‌باشد. برنامه لیلک قابلیت نصب بروی برنامه‌های متعدد دیگری همچون «نوت‌پد++»، «فتوشاپ»، «گیمپ» و... را هم دارد.

آیا لیلک رایگان است؟
بلی. لیلک برنامه‌ای رایگان است که تحت پروانه «آپاچی نسخه ۲.۰» ارایه شده است.


آیا کد منبع لیلک در دسترس است؟
بلی. کد منبع لیلک در دسترس عموم است. شما براحتی می‌توانید از کد منبع لیلک استفاده کنید یا حتی آنرا تغییر دهید. مجوز آپاچی نسخه ۲.۰ این اجازه را می‌دهد تا نرم‌افزارهای دیگر بتوانند با یا بدون ذکر این پروانه آنرا بازتولید و انتشار دهند. هیچ محدودیتی برای استفاده از کد منبع لیلک وجود ندارد.

لیلک بر روی چه برنامه‌هایی قابل نصب می‌باشد؟
لیلک به تنهایی یک برنامه اجرایی نیست. هدف نهایی لیلک تولید یک دیکشنری از واژگان فارسی برای برنامه «هانسپل» می‌باشد. هانسپل نرم‌افزاری است که برای تشخیص اشتباهات املایی در متون تایپی استفاده می‌شود. هانسپل از سوی نرم‌افزارهای بسیاری پشتیبانی می‌شود.

لیلک چگونه کار می‌کند؟
لیلک برای تولید دیکشنری فارسی از قواعد دستوری فارسی استفاده می‌کند. برای این منظور لیلک از یک مجموعه واژگان فارسی بهره می‌جوید که هر واژه با یک برچسب همراه است که نوع دستوری آن را مشخص می‌کند. این برچسبها در نهایت به لیلک کمک می‌کنند تا «وند»های مناسب هر واژه را به تنهایی در متن پیش‌بینی کند. برای مثال با دانستن اینکه «کتاب» یک «اسم عام» است تمام ترکیبات آن مانند «کتابها»، «کتابی»، «کتابم»، «کتابهایم» و ... به عنوان ترکیبهای مجاز کتاب در نظر گرفته می‌شود. از همین رو دیکشنری لیلک به مراتب بسیار کوچکتر از نمونه‌های مشابه است که تنها واژگان را بدون هیچ گونه پردازشی فهرست کرده‌اند. لیلک برای صرف افعال هم از قواعد دستوری استفاده می‌کند. برای بررسی بیشتر روند کار می‌توانید کد منبع آن را مرور نمایید.

چگونه لیلک در فایرفاکس نصب می‌شود؟
برای نصب لیلک در فایرفاکس از صفحه افزونه‌ها (Add-ons)، لیلک (lilak) را جستجو کنید و در نهایت آنرا در مرورگر خود نصب کنید.

چگونه لیلک در گوگل کروم نصب می‌شود؟
برای فعال کردن غلط یاب فارسی در کروم، وارد تنظیمات (Settings) کروم شوید و از قسمت زبان و تنظیمات ورودی (Language and input settings) زبان فارسی را انتخاب کنید. مطمئن شوید که گزینه غلط یابی را انتخاب کرده باشید.

لیلک به چه معناست؟
به «یاس بنفش» در زبان انگلیسی lilac گفته می‌شود. lilac در انگلیسی از واژه lilac فرانسوی مآخوذ شده است که خود آن هم از واژه‌ای سریانی می‌آید به معنی گل بنفش. ریشه آن واژه پارسی لیلک یا نیلک (یا در برخی متون لیلاک) می‌باشد. لیلک همچون یاس بنفش است که بوی خوش «قند پارسی» را می‌پراکند.


پیوندهای مفید
لیلک در گیت‌هاب: https://github.com/m-o-s-t-a-f-a/lilak
لیلک در سورس فورج: https://sourceforge.net/projects/lilak/files
افزونه لیلک در موزیلا فایرفاکس: https://addons.mozilla.org/en-US/firefox/addon/lilak-persian-dictionary
افزونه لیلک در آپاچی اوپن آفیس: http://extensions.openoffice.org/en/project/persian-spell-checker-apache-openoffice